Johan de Jong

Johan de Jong

Vice President Consulting & Thought Leader Digital Government

We hebben de ‘intelligente lockdown’ achter ons. Gelukkig is de situatie op de ic’s van de ziekenhuizen genormaliseerd. De meeste maatregelen om besmettingen te voorkomen zijn versoepeld; veel ondernemers hebben hun activiteiten weer kunnen opstarten. We zijn echter nog lang niet terug bij ‘het normaal’. We balanceren tussen voorkomen van een tweede golf en het beperken van de economische malaise en maatschappelijke schade. Welke lessen zijn er nu al te trekken uit deze ongekende crisis? Hoe wapenen we ons voor de toekomst?

Schaarste vergroot de gevolgen van een crisis

Tekorten aan ic-bedden, mondkapjes, wattenstaafjes, testcapaciteit en zorgpersoneel waren de afgelopen periode het gesprek van de dag. Ook nu nog is sprake van tekorten. Het is niet uit te sluiten dat de gevolgen van zowel de gezondheidscrisis als de economische crisis kleiner waren geweest als deze tekorten niet hadden bestaan. Natuurlijk: niet iedere crisis is hetzelfde. We kunnen er ook niet vanuit gaan dat het steeds allemaal op dezelfde manier weer goed komt. Daarom moeten we hiervan leren en maatregelen treffen voor de toekomst.

Maar hoe zit het nu met de ICT-infrastructuur?

Waar de afgelopen periode in ieder geval geen gebrek aan was, was de behoefte aan een stevige ICT-infrastructuur. De crisis heeft de potentie van digitalisering nog duidelijker dan voorheen naar voren gebracht. Het meest in het oog springend was de rol die ICT speelde bij het beteugelen van de gevolgen van de maandenlange intelligente lockdown. We moesten vooral thuis blijven en zoveel mogelijk thuis werken. ICT zorgde dat we, hoewel op afstand, toch volop met elkaar waren verbonden. Organisaties moesten hals over kop software aanschaffen en hun infrastructuur om digitaal samen te kunnen werken op orde brengen. Digitale samenwerkruimte en video-vergaderen hebben laten zien dat kantoortuinen ook nadelen hebben; het zoeken naar een lege vergaderzaal is voortaan onnodig. Het enige wat geen blijvertje is, is de digitale vrijdagmiddagborrel. Die blijkt toch minder gezellig dan de echte.

Ook zagen we dat ICT belangrijk was toen heel ICT-Nederland voorstellen uitwerkte voor een corona-app. In een live op het internet uitgezonden hackathon werden meer dan 750 (!) voorstellen op haalbaarheid beoordeeld. Waarna het ministerie toch besloot de app in eigen beheer verder te ontwikkelen…

Hoe belangrijk bleek ICT voor de overheid?

Over de overheid gesproken: nog meer dan in andere sectoren was voor het publieke bestuur al vanaf het begin van de lockdown digitaal thuiswerken het uitgangpunt. Het wende snel. De meeste ambtenaren staan nog steeds niet te popelen om met het openbaar vervoer en mondkapje naar kantoor te gaan. Op een enkele uitzondering na bleek de overgang naar het digitaal thuiswerken voor de meeste overheidsinstellingen geen grote problemen op te leveren. Na de aanschaf van de juiste tooling om digitaal samen te werken vergadert ook de overheid er vanuit huis digitaal op los.

Uitvoeren crisismaatregelen

Thuiswerken lijkt voor de overheid dus geen probleem. Maar hoe zit het met de ICT die nodig is voor de uitvoering van hun primaire taken in het kader van deze crisis? Verschillende overheidsorganisaties bevonden zich namelijk in de frontlinie om de gevolgen van zowel de gezondheidscrisis als de economische crisis te bestrijden. Wat een grote druk op deze organisaties legde. Meer nog dan anders speelt een goede en adequate informatievoorziening een cruciale rol bij het vormgeven en in stand houden van een gezonde en veilige leefomgeving en het aan de gang houden van onze economie. Van het zo snel mogelijk uitbetalen van financiële tegemoetkomingen aan tienduizenden ondernemers, het digitaal ondersteunen van het bron- en contactonderzoek tot het toepassen van drones voor de handhaving van de anderhalve meter op het strand. ICT speelt overal een belangrijke rol om de crisismaatregelen tijdig, goed en beheerst te kunnen uitvoeren.

Systemen op orde

Natuurlijk was het de afgelopen maanden niet het moment om discussies te voeren over de mate waarin de beschikbare ICT-infrastructuur de uitvoering van noodpakketten en de maatregelen om de crisis te bestrijden goed ondersteunde. De focus lag terecht vooral op de ondersteuning van vitale processen en aanpassing van de software die nodig is om het noodpakket uit te voeren. En met pragmatiek, de schouders eronder en teamspirit krijg je aardig wat voor elkaar! Veel van mijn collega’s, waaronder ikzelf, hebben de overheid de afgelopen maanden geholpen om hun systemen op orde te brengen en zo burgers en ondernemers te helpen. We zijn een heel eind gekomen; de politieke rust is bewaard.

Zou een crisis ICT-infrastructuur kunnen helpen?

Nu we verder zijn in de tijd, kunnen we voorzichtig wat kritischer terugkijken. We kunnen ons de vraag stellen of overheidsorganisaties met hun huidige informatievoorziening goed voorbereid waren op deze crisis. Waren systemen snel genoeg beschikbaar? Boden ze de juiste informatie? En waren ze geschikt voor het in korte periode beoordelen van duizenden aanvragen en het uitbetalen van miljarden euro’s?

Een standaard crisis-dashboard op de RIVM-plank

Er zijn geen grote problemen in het nieuws gekomen. Toch hebben we gezien dat er zeker aan het begin van de crisis sprake was van een overvloed aan informatie waarvan de bruikbaarheid lang niet altijd duidelijk was. Er moest een coronadashboard ontwikkeld worden om gerichte maatregelen te kunnen nemen in de bestrijding van de gezondheidscrisis. Achteraf bezien kun je je afvragen of een dergelijk crisisdashboard en de protocollen om dit uit te rollen niet standaard op de plank zou moeten liggen bij het RIVM.

Een vergelijkbaar punt zagen we ook bij de uitvoering van de maatregelen van het economische noodpakket. Systemen moesten worden aangepast, of zelf nog volledig ontwikkeld worden of snel aangeschaft. De politiek gaf aan dat de tegemoetkoming gezien de grote belangen ruimhartig zou worden toegekend. Bedrijven kregen het verzoek zich netjes te gedragen en geen misbruik te maken van de situatie. Het was immers niet mogelijk alle benodigde bewijsstukken op te vragen…

Het lijkt er dus op dat het ook qua digitalisering mogelijk is om nog beter voor te bereiden op een volgende crisis. Het zou goed zijn als iedere overheidsinstelling na zou denken wat haar taak is in een crisissituatie en aan welke voorwaarden haar crisis ICT-infrastructuur zou moeten voldoen om ten tijde van een crisis de uitvoering van haar taken snel te kunnen ondersteunen. De betreffende overheidsorganisaties zouden ook zeer gebaat zijn bij een platform dat hen in een crisissituatie in staat stelt de miljarden euro’s aan noodsteun op een veilige manier, tijdig bij de juiste doelgroep te krijgen.

DiSGover

Een mogelijke oplossing is het DiSGover platform. Dit platform is erop gericht razendsnel specifieke nieuwe regelingen te implementeren. Het biedt uitstekende mogelijkheden om nieuwe (tijdelijke) regelingen in zeer korte tijd in te richten en beschikbaar te stellen voor de uitvoering. De onderliggende basisvoorziening is compliant met de, voor de uitvoering relevante, overheidsbrede wet- en regelgeving en staat garant voor rechtmatige uitvoering van de regelingen. Hierdoor worden overheidsorganisaties ontzorgd, zodat zij hun focus volledig op de uitvoering van hun primaire taken kunnen richten.

Hoor op het iBestuurconcres meer!

Op 11 september tijdens het online iBestuur congres organiseert CGI een ronde tafeldiscussie, overheidsbestuurders gaan met elkaar in gesprek over hun ervaringen aan het coronafront. Hoe beleven zij de crisis vanuit hun perspectief – de zorg en economie? Welke rol speelt de informatievoorziening hierbij? Wat ging goed? Wat kan beter? En welke zaken nemen ze mee naar de (nabije) toekomst om te zorgen dat hun digitale infrastructuur nog beter is voorbereid op een volgende crisis?

Over de auteur

Johan de Jong

Johan de Jong

Vice President Consulting & Thought Leader Digital Government

Johan de Jong heeft ruim 25 jaar ervaring binnen de overheid en een achtergrond in de uitvoering van Europese en Nationale wet- en regelgeving, zoals subsidies. Hij is begonnen als expert bij de Dienst Uitvoering Regelingen - nu Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). In deze ...